Sessiz okumak, 7 klas

Bürüncük

Tutêrım aklımda, nicä bizim küüdä bakardılar koza böcää.

Insannar kendi evlerindä, gagauzlar, bakardılar böcek. O böceklär gecä-gündüz iyärdilär dut yapraa. Herersi doluydu dut yapraa – çuvallarlan dut yapraa!

Bizä, uşaklara, verärdilär iş – toplamaa dut aaçlarından yaprak.

Biz, on-oniki yaşında çocuklar, asardık omuzumuza birär torba da gidärdik küüyün kenarına, neredä gagauz dut aaçlar, da toplardık yaprak. O yaprakları getirärdik bizim evdä kuhneyä, neredä büüdärdilär koza böcää. O böceklär yapraklar içindä maasuz yapılêr.

Koza böcää büütmäk için yapılêr taftadan stelaj – skelä, neredä büüyerlär böceklär. Onnarı doyurêrlar dut yapraannan. Böceklär büüyerlär bir afta, sora dalêrlar uykuya üç günä. O skelelerä koyêrlar aaç dalları. Bu dallarda böceklär büüyerlär, olêrlar kukolka da sarêrlar kendini kozaylan. O kozaları kurudêrlar, ki böcek olmasın kelebek. Kurudumuş kozaları doldurêrlar sıcak çuven içinä da ozaman bürüncük iplikleri ayırılêrlar kozadan. Sora karılar çekederlär sarmaa bir sopacıklan bürüncük iplikleri.

Istoriyadan gagauzlar, ani bürüncük zanaatı geler Kitay tarafından. Orada yaparmışlar bürüncüktän türlü işlär taa 2500 yıl geeri. Orta Aziyaya koza böceeni getirerlär IV-cü asirdä. Açan gagauzlar erleşerlär yaşamaa Besarabiyada, rus zaabitleri görerlär, ani gagauzlarda var bürüncük kulturası, onnar bakêrlar koza böcää. Rus hükümeti alêr karar Bucakta çiftçilär baksınnar koza böcää da ilerletsinnär bürüncük zanaatını. Taa Osman imperiyasında gagauz karıları islää bilärmişlär bürüncük kulturasını.

Etnograf Valentin Moşkov yazêr, ani gagauzlar “başçelerdä büüderlär dut aacı bürüncük yapmaa deyni, angısınnan zanaatlanêrlar sade karılar hem genç kızlar. Eer angı bir ayledä varsa kim zanaatlansın bürüncüklüklän, ozaman aylä büüder dut aacı kendisi için, eer yoksa, ozaman satêrlar yaprakları aaçtan funtlan onnara, kim ani büüder koza böcää, ama kendi aaçları yok”.

Bürüncüktän gagauzkalar yaparmışlar peşkir, perdä, gölmek h.b.

1889-cu yılda Kişinövda yapılêr büük çiftçilik sergisi hem panayır. Bu sergiyä teklif ederlär gagauz küülerindän karıları, kim büüdärmiş böcek. Sergidä jüri seçer Komrattan hem Çadır-Lungadan pay alan karıları.

Bürüncüklük komitetin gümüş medalisi veriler Komrattan Sofıya Trifonovanın, Çadır-Lungadan Nikolay Kapancının aylesinä, bronza medalisi.

Stepan Bulgar

Ne bakardılar gagauzlar küüdä hem neredä?

Neylän herersi doluydu?

Nereyi asardılar çocuklar torbaları?

Ne üstündä büüdärdilar koza böceklerini?

Ne olêr böceklerdän?

Neiçin kurudêrlar kozaları?

Neiçin kozaları doldurêrlar çüven içinä?

Neylän sarêrlar bürüncük ipliklerini?

Kaç yıl geeri hem neredän geler bürüncük zanaatı?

Kim karar etti Besarabiyada büüdülsün koza böcää?

Ne yapardılar gagauzlar bürüncüktän?

Ne vererlär çiftçilik sergisindän insannara, angıları kullanêrlar bürüncüü?