Turğun ibareler A. Veliyev. ‘Qırım baari’ Baar tabiatı aqiqiy dülberlikniñ tabiiy dünyası olaraq. Şiirni ifadeli oquv

Turğun ibareler

A. Veliyev. ‘Qırım baari’

Baar tabiatı aqiqiy dülberlikniñ tabiiy dünyası olaraq.   Şiirni ifadeli oquv

Eñ yahşı zenginlik -bilgidir.

                                               Atalar sözü

Oca- Balalar, siz cümle tizgende, fikriñizni çoqusı allarda ayrı sözlerni birikmelerge serbest qoşıp şekillendiresiz. Em siz saylağan sözlerniñ er biri, cümlede özüniñ ayrı manası olıp qullanıla. 

Lâkin bazıda öyle ola ki, özüniñ ayrı manasından farq etip, bir qaç söz, birleşip, umumiy mana bildire.

Bugün böyle birikmeler aqqında söz yürsetecekmiz, ve Ablâziz Veliyevniñ  ‘Qırım baari’ şiirinen tanış olacaqmız.

 Dersimizde qullanılacaq sözlernen tanış olayıq

Turğun ibareler-        Birikme-

       Mana –        Terkibi- 

       Tertip-

Balalar biz siznen leksikologiya bölügini ögrendik. Keliñiz hatırlayıq,

1.         Tilniñ luğat terkibini ne teşkil ete? (Tilniñ luğat terkibini sözler teşkil ete.) Dogru,   tilde türlü şey ve adiselerge, olarnıñ hususiyetlerine adlar berile. Bu adlar sözler vastasınen tanıla.

Amma,sözler söyleşüv neticesinde bir-birine qoşula ve söz birikmelerini meydanğa ketireler. Söz birikmeleri eki türlü ola- serbest ve turğun.

Bugün biz turğun söz birikmeleri aqqında söz yürsetecekmiz.

Turğun söz birikmelerine frazeologik söz birikmeleri deyler.

Balalar,  boyle birikmege diqqat etiniz: 

 ‘başı kökke yetmek’ bu birikmede er bir sözniñ ayrı, luğattaki manası olsa da, olar birlikte ‘pek quvanmaq’ manasını bildire.  

Böyle birikmelerge turğun ibareler deyler,  çünki olarnıñ terkibindeki sözler, tek böyle tertipte qullanğanda deñişmegen bir mananı teşkil etti. Olarnı teşkil etken sözler köçme manada işletile.

Turğun  birikmeler azır alda olalar.

 Şunıñ içün cümlede qullanğanda olarnıñ terkibindeki yerini (bazıda da şekillerini) deñiştirmek olmaz. 

Cumlede boyle birikmeler bir vazife becerir.

Turğun ibareler tilimizde pek çoq, yazıcılarımız öz eserlerinde olarnı sıq qullanalar. Amma halq arasında  da laqırdı etkende böyle ibarelerni de eşitmek mümkün.

Balalar, keliñiz bir qaç turğun ibarenen tanış olayıq.

Şimdi diqqatıñızğa böyle resimler avale etem

Ebet: 1 resimde biz asılgan qulaqnı köremiz, 

Qulaq asmaq degen turgun ibaresi bar, diqqat etmek manasında qullanıla.

2  resimde ise, köpekni suvaralar, köpek suvarıp yürmek ibaresi bar, yani bir şey yapmamaq manasında qullanıla.

3  resimde ise, bir adam burnunı soqacaq ola, ebet balalar, böyle ibare de bar, BURUN

SOQAMAQ.

Bu ibareniñ manası başqalarnıñ işine, ayatına  qarışmaq demektir

4  resimde biz burnu şişken adamnı köremiz, böyle ibare de bar, burnu şişken , demek bir de bir kimsege canı ağırğan manada qullanıla.

Uzanıp başlay künler,

Yerni örte ekinler,

Çiçek aça terekler,

Qaytıp kele bülbuller. (Baar)

 Ebet, balalar, bu  tapmacada baar aqqında aytıla

Bugünki dersimizdecbaar aqqında acayip şiirnen tanış olacaqmız.

Bu şiirniñ müellifi belli şair Ablâliz Veliyevdir.

Keliñiz, bu şiirnen tanış olayıq.

Lâkin başta şiirde rastkelecek  yañı sözlerni ögreneyik

Maqat-килим 

Nane-м’ята

Ülke-край, країна

Ohşar-пестить

                        Qırım baari

                                                            Ablâziz Veliyev

Acayip ülkemiz bar, Onı candan sevemiz. Küz, qış, yaz em baari Cıyınıqlı ter-temiz. Amma baar mevsimi  Episinden yahşıdır.

Diñlep qaval sesini  Deysiñ ‘Vatan aşqıdır’. Çoçamiyler, lâleler, 

Patlaqçanaq, kök totay, Dır-dır Fatma, naneler –  Tabiiyler kök otday.

Dere, dağ ve qırları  Sanki dersiñ bir maqat.

Göñül ohşar yırları  İnsanğa berip taqat. Menim içün sen daim  Anam kibi dülbersiñ. Aziz ana-Vatanım 

Biz içün sen gül yersiñ 

Ne qadar güzel sözlernen şair Qırım baarini tasvirley! Ana-Vatanını kerçekten sevgen insan böyle sözlernen öz sevgisini ifadeley bile. Şair Vatanını atta anası kibi köre, o qadar büyük sevgi besley.

 Balalar, şiirde boyle ibarelerni rastketirdik Keliniz bu birikmelerde sözlerniñ köçme manasını tayin eteyik. 

‘Göñül ohşar- göñlüne, yüregine yahşı tesir etmek manada, ‘taqat berir’- küç bermek, yani ilham  bere demektir. 

Göñül ve taqat sözlerine manadaşlarnı tapıñız. Göñül-yürek,qalp taqat -küç

Endi ise, turğun ibareler mevzusını pekitmek içün böyle vazife becereyik.

Berilgen cümlelerde frazeologizmlerni tapıp, defterleriñizge yazıñız.

1.Qaş yaqam dep, köz çıqarır.

2.Biz taşlı yerlerden keçkende, çoq zamet çektik. 

3.Asannıñ quvanğanından başı kökke tiydi.

4. Azmanlar köyünde onıñ ağız açıp böyle söylengenini kimse eşitmegen edi.

1.köz çıqarır

2.  çoq zamet çektik;

3.  başı kökke tiydi.

4.  ağız açıp.

Balalar, bugünki dersimizde biz turğun ibareler mevzusınen ve A.Veliyevniñ Qırım baari şiiri ile tanış oldıq.

Turğun  birikmeler azır alda olalar.

Turğun ibarelerni  teşkil etken sözler köçme manada işletile. Cumlede boyle birikmeler bir vazife becerir.

Turğun söz birikmelerine daa  frazeologik söz birikmeleri deyler.

Er bir insan öz tilini sevip, ürmet etip, öz luğat baylığını inkişaf etip er vaqıt qullanmaq kerek.

Unutmañız!

Dersimiz soñuna keldi, kelecek derslerimizde körüşmek niyeti ile sağlıqnen qalıñız. Körüşkence. 1.Evel oqulğan eserlerniñ bazılarından turğun ibarelerni tapıp, defteriñizge yazıp alıñız. Olar bildirgen manasını hatırlañız.

2. Luğattan faydalanıp, şöyle birikmelerge qırımtatar ibarelerini tapıñız:вухо ріже; все одно; гірше не може бути; говорити до діла; легко сказати; ламаного гроша не вартий; порушити слово; не пхай носа до чужого проса; ні слуху ні духу.